Maçka ilçesinin 17 km güneyinde, Meryem Ana Deresi vadisinde, tabandan 250 m yükseklikte duvar gibi dik bir yamacın ortasındaki bir mağara içerisinde inşa edilmiş. Zigzaglar çizilerek yapılan zorlu bir tırmanıştan sonra ulaşılan noktadaki muhteşem manzara, bütün zahmete değecek güzellikte. Manastırın ilk kuruluşuna dair muhtelif rivayetler var. Bunlardan en yaygın olanı: Atinalı Keşiş Barnabas ile yeğeni Sophrenios’un kilisenin ilk temelini attığı şeklinde. Kora Dağları’nın en dik yamacına çıkan keşişler, tepesinden su damlayan bir mağara bulunca manastırı burada ilk önce iki oda olarak kurarlar (M.S. 385). İki keşişin kurdukları iki odalı manastır, keşişlerin ölümünden sonra (412 yılı dolayları) hem Katolik, hem de Ortodoks mezheplerinden olan Hristiyanlarca kutsal bir tapınak olarak kabul edilmiş. Karadeniz Bölgesi’nin en eski Hristiyan tapınağı olan Sümela Manastırı’nın önemi doğanın eşsiz güzellikteki bir yerinde çok ilginç bir yapı olmasından ve çeşitli devirlerde yapılan duvar ve tavan süslemelerinden kaynaklanıyor.
PERISTERA MANASTIRI (KUŞTUL MANASTIRI)
Trabzon-Maçka yolunun 22. kilometresinde Şahinkaya yol ayrımından 14 km gidildiğinde Peristera Manastırı’na ulaşılıyor. Yapı, Sümela Manastırı’nın küçüğü. 300 metrelik dik bir kaya kütlesinin üzerine kurulu olan manastırın içinde külliyesi de bulunuyor. 1906 yılındaki yangından sonra onarım gören yapı, Karadeniz’in önemli kartal yuvalarından biri. Manastır bugün terkedilmiş durumda.
KIZLAR MANASTIRI (PANAGİA THEOSKEPASTOS)
14. yüzyılda, III. Alexios (1349-1390) döneminde, Boztepe’nin güney yamaçlarındaki bir kaya kilisesi etrafına kurulmuş, 19. yüzyılda genişletilmiş. Theoskepastos sözcüğü “Tanrı tarafından örtülmüş ve korunmuş” anlamına geliyor. Bu manastır da birçok Trabzon manastırında olduğu gibi bir kaya şapelinin etrafında inşa edilmiş. Günümüzde geniş kütlesi ile ayakta kalabilmiş ender yapılardan biri.
St. ANNA/KÜÇÜK AYVASIL KİLİSESİ
Trabzon’da ayakta olan en eski kilise yapısı. 7. yüzyılda inşa edilmiş, 9. yüzyılda onarım geçirmiş. Üç apsisli, bazilika planlı, küçük boyutlu bir kilise. İç duvarındaki fresklerin büyük bölümü tahrip olmuş. Güneydeki giriş kapısının üzerinde Roma dönemine, I. Basil zamanına ait 884-885 tarihli onarım kitabesi bulunuyor.
İRENE KULESİ (CEPHANELİK)
İrene Kulesi veya Fatih Kulesi olarak bilinen kulenin, İmparatoriçe İrene (1340-1341) tarafından Trabzon aristokrasisinin toplantı yeri olarak yaptırıldığı sanılıyor. Ayrıca Yıldız Sarayı albümünde fotoğrafları bulunan yapının II.Abdülhamit tarafından, Fatih zamanından kalma bir yapının yerine yaptırıldığı da ileri sürülen görüşler arasında. 25 metre yüksekliğinde iç içe yer alan kalın duvarlı iki dairevi kuleden oluşan bina cephanelik olarak da kullanılmış.
KAYMAKLI MANASTIRI
Manastıra, Boztepe arkasındaki Mısırlı mezarlığının solundaki patikadan ulaşılıyor. Manastır binası 2450 m2 üzerine kesme taştan yapılmış. Hz. İsa adına yapılan manastır, yapının çatısından düşen bir adamın sağlam kalması üzerine “Çarhapan” yani “fenalığı engelleyen” olarak da adlandırılmış. 1914-1918 yıllarında bir yangın geçiren Kaymaklı Manastırı bu tarihten sonra terk edilmiş. Manastır, Trabzon’a 3 km uzaklıktaki Kaymaklı Köyü’nde.